Dieta Ketogenna

Dieta ketogenna (KD z ang. skrótu Ketogenic Diet) jest bogatą w tłuszcze, niskowęglowodanową dietą stosowaną od lat dwudziestych ubiegłego wieku w leczeniu padaczki. Obecnie jest ona stosowana głównie w leczeniu lekoopornej padaczki wieku dziecięcego.

Skąd pochodzi Dieta Ketogenna

Zastosowanie diety wysokotłuszczowej i niskowęglowodanowej, opublikowano w 1921 roku. Autorem tej pracy był Wilder, który opisał korzyści płynące z głodówki. Ciała ketonowe (acetooctan, aceton, β-hydroksymaślan) powstają z tłuszczu i białek, kiedy występuje dysproporcja między podażą kwasów tłuszczowych i cukrów. Według Wildera możliwe jest indukowanie ketogenezy poprzez spożywanie produktów bogatych w tłuszcze i ubogich w węglowodany. Zaproponował wypróbowanie diety ketogennej na osobach cierpiących na epilepsję. Terapia przyniosła pozytywne efekty.

Rodzaje diety katogennej

Klasyczna dieta ketogenna – dostarcza 75% energii w odniesieniu do norm, z czego 75-90% energii pochodzi z tłuszczu, natomiast pozostała ilość energii pochodzi z białek i węglowodanów. Dietę stosuje się po krótkim okresie głodzenia. Każdy posiłek powinien charakteryzować się takim samym składem kalorycznym i stopniem ketogenności. Na każde 4g lub 3g tłuszczu przypada 1g łącznie węglowodanów i białek.
Dieta ketogenna MCT – dostarcza 100% energii w odniesieniu do zaleceń oraz zawiera większą ilość węglowodanów i białek, powoduje taką samą ketozę co tradycyjna dieta ketogenna, w której podaż tłuszczów wynosi 75%. Jest ona oparta na średniołańcuchowych kwasach tłuszczowych (MCT), które są lepiej przyswajane, gdyż wchłaniają się z jelita bezpośrednio do krwiobiegu.
Zmodyfikowana dieta Atkinsa (MAD) – nie ogranicza ona ilości spożywanych kalorii, białka czy też płynów. Tłuszcz pokrywa zapotrzebowanie na około 60% energii. Dobowa ilość węglowodanów jest ograniczona do 10g w pierwszym miesiącu i do 20g w każdym kolejnym miesiącu. Wprowadzana jest zazwyczaj bez fazy głodzenia.
Dieta o niskim indeksie glikemicznym (LGIT) – jest mniej restrykcyjna od jej pozostałych wariantów, pozwala bowiem na spożywanie wszystkich produktów, których indeks glikemiczny nie przekracza 50. Ilość spożywanych dziennie węglowodanów to 40-60g, a 60% zapotrzebowania energetycznego w diecie pokrywa tłuszcz. Węglowodany zawarte w diecie powinny być w jadłospisie skomponowane z produktami białkowymi i tłuszczowymi by obniżyć ogólny indeks glikemiczny posiłków.

Mechanizm diety katogennej

Po spożyciu posiłku zawierającego węglowodany (produkty zbożowe, warzywa, owoce, cukier itp.) z jelit wchłania się do krwi glukoza. To podstawowe dla organizmu ludzkiego paliwo zostaje częściowo od razu pobrane przez komórki, a częściowo odkłada się w postaci glikogenu w wątrobie i w mięśniach. Glikogen stanowi zapas energii dla organizmu, z którego w miarę zapotrzebowania uwalniana jest glukoza. Nadmiar glukozy ulega przemianie do tłuszczów.

Gdy zasoby glikogenu ulegają wyczerpaniu (po 10-12 godzinach), a nie jesteśmy jeszcze w stanie zaspokoić głodu, organizm zaczyna sam wytwarzać glukozę z produktów rozpadu białek (głównie pochodzących z mięśni), tłuszczów i z mleczanów (powstających podczas spalania beztlenowego glukozy w mięśniach). Po kilku dniach głodzenia metabolizm ulega przestawieniu, a organizm jako źródło energii wykorzystuje ciała ketonowe. Są one produktem spalania tłuszczów.

Dokładny mechanizm działania diety ketogennej ciągle nie jest znany. Redukcja glukozy oraz przewlekła ketoza wpływają na uruchomienie złożonych procesów biochemicznych, hormonalnych i genetycznych prowadzących do efektu przeciwdrgawkowego oraz neuroprotekcyjnego. Działanie przeciwdrgawkowe tej diety wydaje się wynikać z przestawienia metabolizmu komórek nerwowych mózgu na spalanie ciał ketonowych (w normalnych warunkach funkcjonowanie mózgu zależne jest od glukozy), a także wynika z działania wolnych kwasów tłuszczowych na błony komórkowe neuronów, jak również z ograniczenia podaży glukozy. Jej efektem są zmiany metabolizmu i przekaźnictwa w układzie nerwowym, prowadzące do zmniejszenia pobudliwości neuronów.

Zalecenia w diecie ketogenicznej

Wg badań przeprowadzonych przez twórców diety osoby, które dodatkowo były aktywne fizycznie, traciły na wadze ok. 3 kg, bez utraty tkanki mięśniowej. Niestety trzeba zaznaczyć, że badanie trwało krótki okres czasu i nie uwzględniało parametrów osób biorących w nim udział, dlatego trudno z niego wyciągnąć jednoznaczne wnioski. Dietetycy są dość sceptycznie nastawienie do tych wyników, gdyż ciężko im się zgodzić z utratą tak wielu kilogramów tkanki tłuszczowej przez okres tygodnia bez utraty tkanki mięśniowej. Należy zaznaczyć, że utrata tkanki tłuszczowej to bardzo długotrwały proces.

Lista produktów zalecanych w diecie ketogenicznej:

czerwone mięso (wieprzowina i wołowina),
kurczaki,
indyki,
kaczki,
dziczyzna,
tłuszcze: masło, awokado, oliwa z oliwek, olej kokosowy, lniany, rzepakowy, z pestek dyni, z czarnuszki, majonez,
tłuste, chude ryby morskie i słodkowodne oraz owoce morza,
jajka,
nabiał: ser żółty i ser biały, serek wiejski, śmietana, jogurty naturalne pełnotłuste
orzechy włoskie, piniowe, brazylijskie, macadamia, nerkowce, migdały, nasiona chia, sezam, siemię lniane, pestki dyni i nasiona słonecznika
warzywa wszystkie poza strączkowymi, rosnące nad ziemią, w szczególności warzywa zielone liściaste

Wskazania do stosowania diety katogenicznej

Dieta ketogenna może być skuteczna w postępowaniu z pacjentami, u których zaburzenia oparte są na braku dostępności do glukozy dla metabolizmu energetycznego w mózgu, lub są spowodowane wrodzoną wadą, która powoduje rozwój kwasicy mleczanowej, kiedy glukoza jest głównym substratem metabolicznym. Dieta ketogenna jako sposób żywienia jest polecana w padaczce, opóźnieniu rozwojowym i utrzymującej się hypoglycorrachii (niskim stężeniu cukru w płynie mózgowo-rdzeniowym).

Zalety diety katogenicznej

Zaletą stosowania diety ketogennej jest stosunkowo szybki spadek masy ciała. Dieta ta ma jednak znacznie więcej wad do której zalicza się między innymi:

możliwość pojawienia się negatywnych reakcji organizmu na skutek zwiększonej ilości tłuszczu tj. bóle brzucha, refluks (zgaga), wymioty, wzdęcia i zaparcia,
ryzyko podwyższenia poziomu cholesterolu oraz wczesna miażdżyca naczyń krwionośnych,
powstawanie zaburzeń elektrolitowych, niedocukrzenia, niedobiałczenia i obrzęków,
uszkodzenie nerek i wątroby,
częstsze występowanie kamicy nerkowej,
jak każda dieta eliminacyjna, może doprowadzić do niedoboru mikroelementów i witamin,
zwiększenie ryzyka powstawania reakcji wolnorodnikowych oraz chorób powodowanych przez stres oksydacyjny,
obniżenie w organizmie poziomu serotoniny, a w konsekwencji pogorszenie samopoczucia, wzrost poziomu agresji oraz rozdrażnienie,
zmniejszenie zawartości wody w organizmie,
po zaprzestaniu stosowania diety pojawienie się efektu jo-jo.
konieczność suplementacji wapnia, witaminy D, cynku, magnezu, fosforu i selenu.

Podsumowując, dieta ketogenna jest w niektórych przypadkach pożądaną metodą leczniczą. Musi jednak być stosowana z właściwych wskazań i pod kontrolą dietetyka i lekarza. Nie jest to typowa dieta odchudzająca i nie poleca się jej przy prowadzeniu redukcji masy ciała. Znacznie lepsze i trwalsze efekty w przypadku zmniejszania masy ciała uzyskiwane są przy zastosowaniu odpowiednio zbilansowanej diety, indywidualnie dobranej do potrzeb pacjenta.

Autor tekstu: mgr Dorota Cieśla

dietetyk kliniczny Gabinet Dietetyczny Vital Rzeszów

Dieta bezglutenowa – kiedy i jak stosować?

Sprawdzone zdrowe diety odchudzające